چگونگی تکوین تاریخی پیوند میان انگاره‌های بنیادین «مهدویت» و «رجعت» در اندیشه امامیه، موضوعی نیازمند بررسی دقیق است. این پژوهش با رویکرد «تاریخ انگاره» و تحلیل متون حدیثی، کلامی و فرقه‌نگاری، سیر این ارتباط را از قرن اول تا پنجم هجری ردیابی کرده و نشان می‌دهد این پیوند، فرآیندی تدریجی بوده است. مرحله تکوین (قرون ۱-۲)، با شکل‌گیری الگوی پیوند مفهومی-کارکردی در بستر بحران‌های رهبری و توسط فرقه‌هایی چون کیسانیه و واقفیه آغاز شد. در مرحله گسترش (قرون ۲-۳)، همزمان با هویت‌یابی «قائم آل محمد» در گفتمان امامیه، مفهوم رجعت با نقش‌آفرینی جریان‌های غالی بسط یافت و شامل بازگشت مؤمنان و کافران نیز گردید؛ تحولی که به تبیین جهان‌بینی عصر ظهور کمک شایانی کرد. نهایتاً، در مرحله تثبیت (قرون ۴-۵)، متکلمان مکتب بغداد با بهره‌گیری از استدلال‌های نقلی و عقلی، به نظام‌مندسازی این آموزه پرداخته و آن را به عنوان بخشی از عقاید ضروری امامیه تحکیم بخشیدند. این تحقیق با ترسیم این خط سیر کامل، درکی نوین از فرآیند تبدیل یک ایده سیال به یک آموزه کلامی تثبیت‌شده ارائه می‌دهد
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله: تخصصي تاریخ اسلام دریافت: 1404/1/17 | ویرایش نهایی: 1404/6/22 | پذیرش: 1404/6/10 | انتشار الکترونیک پیش از انتشار نهایی: 1404/6/22
