فاطمه بختیاری،
دوره ۱۶، شماره ۶۱ - ( ۵-۱۴۰۳ )
چکیده
«امت» به عنوان جمعیتی که حول قصدی دینی وحدت یافته، مفهومی است که در دو سطح انتزاعی و عینی تحلیل می‌شود. سطح نظری آن متکی بر خاستگاه ایمانی و قرآن و مبانی عینی آن در بستر تاریخی قابل فهم است. مقاله حاضر با عزیمت از نقطۀ تاریخی و از منظر جامعه‌شناسی دینی، به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه مفهوم ایمانی امت از حوزه تَعَیُن در ذهن، به ساحت واقع منتقل شد و در موجودیت تاریخی خود، چه لایه‌های مفهومی را در برگرفت؟ واژۀ امت که بر قصد و هدف تأکید دارد، در مدل قرآنی بر سه قسم امت واحده، مسلمه و امت واسطه تبیین شده، اما آشکارسازی آن در مدل تاریخی، متفاوت از قصد قرآنی صورت گرفته است. تحقیق نشان داد که چگونه این مفهوم به‌رغم بنیان ایمانی، در برخورد با جامعۀ عربی لایه‌های مکانی، زمانی و جمعیتی یافت و تا پایان خلافت راشدین در سه نقطۀ تاریخی مهم ارتداد، فتنۀ عثمان و ماجرای حکمیت دچار دگرگونی در سطوح معنایی و تعبیری درون‌گروهی شد و وجه رهبری بر هدف ایمانی مفهوم غلبه کرد.
