---

عباس‌بن عبدالمطلب صحابی و عموی پیامبر^(ص) است. وجود روایات متعارض در منابع روایی، رجالی و تاریخی دربارۀ او و جایگاهش به عنوان نیای خاندان عباسی که سرآغاز آن با تدوین منابع اسلامی مقارن و حاکمیتشان به سبب مناقشات با علویان با بحران مشروعیت مواجه بود، لزوم بررسی شکل‎گیری شخصیت رجالی وی از منظر تأثیر گفتمان سیاسی نوادگان وی را نمایان می‎سازد. این پژوهش به روش تحلیل تاریخی و با بهره‎گیری از منابع روایی، رجالی و تاریخی، نشان می‎دهد عباس تا فتح مکه مسلمان نشد و روایات مربوط به مدح وی و بزرگداشت معنوی او و خاندانش قابل اعتنا نیست. شخصیت تاریخی وی در سایۀ نیاز حکومت عباسیان به مشروعیت، در دو مرحله شکل گرفته است؛ نخست ناگزیر به همسونمایی با علویان بودند، اما در پی قیام حسنیان و بروز بحران مشروعیت، با تمسک به نظریۀ وراثت اعمام، به سلسلۀ امامت عباسی و بزرگداشت مهره‎های آن از جمله عباس پرداخته‎اند.

---

به دلیل پیشگویی و هشدارهای نقل‌شده از رسول خدا^(ص)، برخی از صحابه در مصداق‌یابی روایات مربوط به «فتن» کوشش کردند. پرسش اینجاست که علی‌بن أبی‌طالب^(ع) چگونه آن فتنه‌های هشدار داده‌شده را به جامعه معرفی و مصداق‌نمایی کرد؟ نگارندگان این نوشتار با رویکرد توصیفی-تحلیلی نشان داده‌اند که علی‌بن أبی‌طالب^(ع) افزون بر بیان ماهیت و چیستی فتنه، به معرفی مصداق‌های دقیق و تشریح آن پرداخته است. او علاوه بر ماجرای سقیفه، به فتنۀ کشته شدن عثمان و پیامدهای این «فتنۀ کبری» نیز پرداخت. همچنین جنگ جمل را «داهیه کبری» (مصیبت بزرگ) و یکی از مصادیق فتنه «دهیماء» دانسته است. علی^(ع) روی کار آمدن بنی‌امیه را نیز مصداق فتنه «عمیاء مظلمه» (فتنۀ کور و تاریکی‌آور) دانسته و از آن به عنوان ترسناک‌ترین فتنه یاد کرده است. او در خطبه‌ای دیگر پیامدهای فرمانروایی عباسیان در بلندمدت و نتایج دیگر فتنه‌ها را برشمرده است.
 

---

در آذر ۷۹۸ کاروانی از سوی حکومت تیموریان به چین فرستاده شدند. از آن میان، «غیاث‌الدین نقاش» مأمور شده بود آنچه را در سفر می‌بیند، قلمی کند و سپس سفرنامه‌ای گرد آوَرَد. سفرنامه پس از ورود به خاک چین، شهرها و منزلگاه‌هایی را به نام فارسی می‌نگارد؛ که گاه با توجه به نام چینی، گاه با ملاحظۀ نشانه یا نمادی از شهر و گاه براساس فضای طبیعیِ منزلگاه، نامی را انتخاب کرده است. در این نوشتار تلاش شده است با بررسی میدانی، کتابخانه‌ای و نیز تصاویر ماهواره‌ای آنلاین، مسیر رفت و برگشت مشخص و اسامی منزلگاه‌ها و شهرهای سفرنامه مطالعه و در جغرافیای چین امروز و با نام های کنونی آنها مطابقت داده شود. گفتنی است سفرنامه گاه افتادگی‌هایی دارد که تلاش شده است مسیرهای احتمالی طرح شود و مورد کنکاش قرار گیرد

---

هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه سرآغاز مشکلات و معضلات مختلفی چون مشکلات فراوان اقتصادی بود که رفع این مشکلات و چالش­ها، تدابیر و سیاست­های خاصی را از سوی پیامبر می­طلبید. تأمل و دقت در آیات، روایات و گزارش­های تاریخی و نیز استفاده از شاخصه­های موجود در علم اقتصاد، نشان می­دهد که سیاست­های اقتصادی پیامبر(ص) دارای سطوح گوناگونی، از جمله سطح کلان است که برای رفع نیازهای اقتصادی و تأمین امنیت اقتصادی مردم مدینه اعمال شده است. از این رو، در پژوهش حاضر تلاش شده است با استفاده از روش تحلیل مضمون و نیز با استفاده از تعاریف موجود در علم اقتصاد، به این سؤال اصلی پاسخ داده شود که سیاست­های کلان اقتصادی پیامبر(ص) برای تأمین امنیت جامعه چه بوده است؟ و چگونه امنیت کلان اقتصادی را در جامعه برقرار ساخت؟ براساس پژوهش انجام­شده، با بررسی و تحلیل مضامین مرتبط با سیاست­های کلان اقتصادی پیامبر(ص) برای تأمین امنیت اقتصادی جامعه، شش مضمون «تمرکز بر تولید»، «تمرکز بر توزیع درست»، «توجه به مصرف درست»، «استفاده از منابع مالی و درآمدهای حکومتی»، «داشتن روابط تجاری خارجی» و «توجه به پیشرفت در علوم و فنون» به عنوان مضامین فراگیر در راهبردهای پیامبر(ص) در حوزه امنیت کلان اقتصادی  شناخته شده‌اند.
 

---

مقابر حظیره­ای خراسان بزرگ از نمودهای برجستۀ معماری در سده­های مختلف اسلامی است. حظیره مزاری در فضای آزاد و محصور با چوب، آجر یا سنگ است تا به تأکید پیامبر اسلام(ص) مبنی بر تدفین در محل غیرمسقف عمل شود. هدف از پژوهش حاضر، گونه ­شناسی معماری حظیره­های نواحی خراسان بزرگ برای شناساندن سیر تحول ساخت آنها از نظر فرم، تحلیل موقعیت فضایی، نوع مصالح، تزئینات، وجوه افتراق و اشتراک هر یک است. یافته­ های تحقیق حاکی است که حظیره­های مطالعه‌شده، در سه گونۀ ساده (سده­های سوم تا چهارم قمری)، ترکیبی ساده (سده­ های پنجم و ششم تا چهاردهم قمری) و ترکیبی پیچیده (سده ­های هشتم تا چهاردهم قمری) قابل دسته ­بندی است. در هر دورۀ تاریخی، تغییرات قابل توجهی در ساختار، موقعیت مکانی و تزئینات حظیره ­ها روی داده­ است. رویکرد نظری مقاله، مطالعات تاریخ فرهنگی با ابزار گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و بازدید میدانی است.
 

---

«امت» به عنوان جمعیتی که حول قصدی دینی وحدت یافته‌، مفهومی است که در دو سطح انتزاعی و عینی تحلیل می‌شود. سطح نظری آن متکی بر خاستگاه ایمانی و قرآن و مبانی عینی آن در بستر تاریخی قابل فهم است. مقاله حاضر با عزیمت از نقطۀ تاریخی و از منظر جامعه‌شناسی دینی، به این پرسش پاسخ می‌دهد که چگونه مفهوم ایمانی امت از حوزه تَعَیُن در ذهن، به ساحت واقع منتقل شد و در موجودیت تاریخی خود، چه لایه‌های مفهومی را در برگرفت؟ واژۀ امت که بر قصد و هدف تأکید دارد، در مدل قرآنی بر سه قسم امت واحده، مسلمه و امت واسطه تبیین شده، اما آشکارسازی آن در مدل تاریخی، متفاوت از قصد قرآنی صورت گرفته است. تحقیق نشان داد که چگونه این مفهوم به‌رغم بنیان ایمانی، در برخورد با جامعۀ‌ عربی لایه‌های مکانی، زمانی و جمعیتی یافت و تا پایان خلافت راشدین در سه نقطۀ تاریخی مهم ارتداد، فتنۀ عثمان و ماجرای حکمیت دچار دگرگونی در سطوح معنایی و تعبیری درون‌گروهی شد و وجه رهبری بر هدف ایمانی مفهوم غلبه کرد.

 

---

انگارۀ «رجعت» از جایگاه ویژه‌ای در میان محافل حدیثی و کلامی امامیۀ متقدم برخوردار بود. از منظر کلامی مهم‌ترین دلیل اثبات رجعت نزد امامیه، استناد به گزارش‌های فراوان روایی و تفسیری است. با این ‌حال، داشتن تلقی صحیح از گزارش‌های مرتبط با رجعت، منوط به شناسایی تاریخ اندیشه و جریان‌های مربوط به دوره‌های کاربرد این اصطلاح است؛ زیرا فرایند بسط و تثبیت آموزه‌ای اعتقادی همانند رجعت، حاصل مجموعه‌ای از کنش‌های مختلف است. در پژوهش حاضر تلاش شده است با رویکردی تاریخ‌انگاره‌ای به بررسی این مسئله پرداخته شود و از میان گزارش‌های موجود، دستۀ مهمی از این گزارش‌ها که عمدتاً مشتمل بر تطبیق یا تأویل برخی از آیات است، بررسی شده و سیر تطور انگارۀ رجعت در گزارش‌های مربوطه تا پایان دورۀ غیبت صغری واکاوی ‌شده است. این پژوهش نشان می‌دهد که در سدۀ اول قمری کاربرد انگارۀ «رجعت» به‌ معنای بازگشت و نامیرایی حضرت علی(ع)، توسط سبائیه مطرح شد؛ در سدۀ دوم تقابل با عامه و تثبیت دکترین کلامی شیعه دربارۀ انگاره «رجعت» شکل گرفت؛ در سدۀ سوم مؤلفه‌های جدید به هستۀ روایات سده دوم هجری افزوده شد و در نهایت، در دورۀ غیبت صغری، گسترش و انعکاس روایات تأویل رجعت در مکتوبات حدیثی را شاهدیم.

---

در ساختار نظامی عثمانی و صفوی تشابهات بسیاری وجود داشته که گرته‌برداری و اقتباس، در کنار عوامل مختلف، جایگاه ویژه‌ای در پیدایی این مشابهت‌ها داشته است. اقتباس از طریق داده‌هایی که به اَشکال مختلف به سرزمین‌های مجاور منتقل می‌شد، انجام می‌گرفت. هر یک از این اَشکال اقتباس و انتقال اطلاعات، سهمی در ایجاد همسانی‌ها داشته‌اند که در این میان، گمانۀ بهره‌گیری از نتایج مجادلات نظامی در پیدایی تشابه در تشکیلات نظامی، جایگاه مهمی می‌تواند داشته باشد. در این پژوهش تلاش شده است تا چگونگی تأثیرگذاری نتایج و برآیندهای مجادلات نظامی در پیدایش تشابه در ساختار نظامی عثمانی و صفوی به عنوان مسئله تحقیق مورد بررسی قرار گیرد. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که اسارت فرماندهان و متخصصان نظامی عثمانی و نیز غنیمت‌گیری ادوات آتشین عثمانی، سبب ورود داده‌ها و ایجاد تشابه در ساختار نظامی صفوی شده و این گمانه را تقویت کرده است که نتایج مجادلات نظامی از عوامل تأثیرگذار بر پیدایش این تشابه بوده است.

 

---

عباسیان برای کسب خلافت، با گروه های مختلف از جمله علویان همکاری داشتند، اما بعد از قدرت
گرفتن، آنها را رقیب خود دیدند. قرابت خانوادگی با پیامبر(ص) یکی از دستاویزهای عباسیان برای اثبات شایستگی شان در
کسب قدرت بود. علویان نیز با تأکید بر نسبتشان با دختر پیامبر(ص)، این ادعای عباسیان را رد می کردند. عباسیان با مسئله
مسلمانی عباس عموی پیامبر(ص) و همکاری او با قریشیان مقابل پیامبر(ص) در جنگ بدر نیز مواجه بودند؛ به همین دلیل به
تدوین و نقل اخبار تاریخی درباره نیاکانشان با هدف ارائه چهره مطلوبی از آنها اهتمام ورزیدند؛ از جمله تلاش کردند در
تاریخ نگاری مربوط به خاندانشان، علی بن عبدالله بن عباس را فردی پرهیزکار و شایسته جانشینی برای پیامبر(ص) معرفی
کنند. با توجه به ماهیت داستانی روایت های تاریخی، نگارندگان پژوهش حاضر با استفاده از شیوه های نقد فرم روایت
- به طور خاص شیوه هنکلمن، مبتنی بر شناسایی شباهت میان متون مختلف درباره واقعه ای خاص و ارتباط آن با
روایت های مشابه - در پی پاسخ به این سؤال بوده است که روایت های مربوط به علی بن عبدالله تا چه اندازه ماهیت
داستانی دارد و همسو با سیاست مشروعیت سازی عباسیان نقل شده است؟ ظاهراً رقابت های میان عباسیان با علویان، در
برساخت روایت های مربوط به علی بن عبدالله نقش داشته و بیشتر روایت ها درباره او ماهیت تاریخی ندارد.

---

با سرنگونی حکومت اموی و استقرار حکومت عباسیان بر جهان اسلام، ساختار قضاء به ‌صورت محسوسی تغییر کرد؛ به‌طوری ‌که به گفتۀ بسیاری از پژوهشگران تاریخ، ساختار حقوقی و قضائی در دورۀ عباسیان شکل منظم‌تر و نوتری نسبت به گذشته به خود گرفت و مصادیق جرم و انواع مجازاتی که برای جرم‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته می‌شد، به شکل مشخص در این دوره تدوین گردید. بر همین اساس، پژوهش حاضر کوشیده است با تکیه‌ بر شواهد تاریخی ارائه‌شده در منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، به بررسی مروری ساختار قضاء در دورۀ عباسیان و مصادیق جرم و مجازاتی که برای انواع جرم‌ها در نظر گرفته‌ شده بود، بپردازد.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد که انواع جرم‌های معیّن مانند قتل، زنا، ارتداد، دزدی و غیره که از زمان پیامبر و خلفای پیشین تعیین ‌شده بود، کم‌وبیش و گاه مستقیماً مورد حکم قرار می‌گرفت، اما مصادیق جرم‌های سیاسی و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته‌ شده بود، از شدت و قدرت بیشتری برخوردار بودند. در این راستا ارتباط با علویان، پوشیدن لباس مسلمان توسط اهل ذمه، جاسوسی و پناه دادن به مغضوبان خلیفه، پنهان کردن سلاح در خانه، زیارت قبور اهل ‌بیت و برخی جرایم اقتصادی که در اصل سیاسی نیز بودند، موجب مجازاتی چون حبس، شکنجه، برکناری از قدرت، پرداخت دیه، تبعید، اخراج از سرزمین مسلمانان و گاه قتل و کشتار قبیله‌ای می‌شد. بر همین اساس، فقهای دینی و قضات مورد وثوق خلیفه نیز مشروعیت مجازات‌ها را تعیین می‌کردند.
 

---

انجمن حجتیه از جمله مراکزی است که اندیشۀ انتظار منفعل در دوران غیبت را تبلیغ و ترویج می­کند. نظر به آنکه گرایش مذکور در تضاد با جریان فرهنگی انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن است، می­تواند پیامدهای منفی در جامعه اسلامی به همراه داشته باشد. از این رو در جریان پژوهش حاضر بر آن شده ضمن شناسایی مهم­ترین مؤلفه­های این اندیشه، به میزان گرایش جوانان شهر تهران به آن پرداخته شود. برای گردآوری داده‌ها، در بخش تاریخی از روش اسنادی و کتابخانه‌ای و در بخش میدانی از شیوۀ پیمایش و ابزار پرسش‌نامه استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز در بخش تاریخی با بهره‌مندی از روش تحلیل محتوای کیفی و در بخش میدانی با روش آماری صورت گرفته است.
 نتایج تحقیق گویای آن است که مخالفت با برپایی حکومت اسلامی در دوران غیبت، جدایی دین از سیاست، عدم مبارزه با ستمگران و مفسدان در عصر غیبت، بدعت شمردن فلسفه و عرفان، مخالفت وحدت با اهل تسنن و غیره، از مهم­ترین مؤلفه­های این اندیشه به شمار می‌رود.
ضمناً این یافته­ها حاکی از آن است که از نظر گرایش به مؤلفه­های یادشده، ۶/۲۱ درصد از پاسخ‌گویان در سطح بسیار کم، ۵/۳۰ درصد در سطح کم، ۳۷ درصد در سطح متوسط، ۱/۹ درصد در سطح زیاد و ۸/۱ درصد در سطح بسیار زیاد قرار دارند. در مجموع، با توجه به میانگین حاصله می­توان گفت گرایش به مؤلفه­های یادشده در بین جوانان شهر تهران در سطح کم ملاحظه می­شود.
 

---

:  با وقوع انقلاب بلشویکی و برقراری حکومت اتحاد جماهیر شوروی، سرنوشت مسلمانان قلمرو روسیه تزاری نیز به سیاست‌های کمونیستی گره خورد. باکو در ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ به تصرف نیروهای شوروی درآمد. اکثریت مسلمان جمهوری آذربایجان از این زمان تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در معرض سیاست ضدّ دینی و سرکوب‌گرایانه قرار گرفتند. با وجود رویکرد کلی سرکوب، سیاست شوروی در قبال مسلمانان فراز و نشیب زیادی داشت. از بین بردن نهادهای دینی، ممنوعیت عبادت‌های جمعی، سرکوب آموزش دینی و نابودی کتب و متون دینی و همچنین عدم امکان برگزاری آیین‌های جمعی و سرکوب روحانیون، از جمله اقدامات اتحاد جماهیر شوروی در این دوره تاریخی بوده است. در عین حال، تبلیغ ماتریالیسم و باورهای الحادی و سبک زندگی غیردینی، برای تخریب باورهای دینی صورت گرفت.
نگارندگان این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی درصدد بوده‌اند تا نشان دهند که سیاست دینی شوروی در قبال مردم مسلمان جمهوری آذربایجان چه فراز و نشیبی داشته و چه تأثیری بر دینداری مردم این جمهوری داشته است؟ نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که سیاست شوروی برای از بین بردن نهادها، روحانیت و آموزش دینی در جمهوری آذربایجان، به شخصی ‌شدن و کاهش اهمیت دین و تبدیل آن از ایمان و تعهد قلبی، به یکی از مؤلفه‌های هویت قومی تمایزبخش با جوامع هم‌جوار منجر شده است.
 

---

مسئلۀ پژوهش حاضر بررسی موقعیت علمای شیعی با حکومت‌های زمانۀ صفویه تا اوایل قاجاریه است. پرسش این است که فراز و فرود حکومت‌ها از دورۀ صفوی تا عصر ناصری چه تأثیری بر مناسبات حکومت و علمای شیعه گذاشت و واکنش دو طرف تحت تأثیر چه عواملی بود و به عبارت دیگر، تغییر حکومت‌ها چه تأثیری بر موقعیت و نقش علمای شیعه، به‌خصوص از منظر مناسبات با حاکمیت‌های افغان‌ها، افشاریه، زندیه تا اوایل قاجار گذاشت؟ این پرسش از آن بُعد اهمیت مضاعف می‌یابد که علمای شیعه از حکومت متعصب شیعی وارد یک دوره تسنن و یا بی‌توجهی نیز شدند. پژوهش با شیوۀ تبیین تاریخی سامان یافته و بر این فرض استوار است که مناسبات یکدست و همسانی میان علما و حکومت‌های صفویه، افغان‌ها، افشاریه، زندیه و قاجاریه مشاهده نمی‌شود و این روند تابع شرایط و اقتضائات تاریخی، ملاحظات و مسائل عصری است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که این مناسبات متغیر با ورود علمای شیعی به ایران و در نتیجه «همکاری» آنها با حکومت صفویه صورت‌بندی شد. در ادامه تحت تأثیر عواملی چند رویکردهای متعارض و جدی‌تری میان آنها رقم خورد.
 

---

در گزارشی درباره زندگی خواجه نصیرالدین طوسی گفته شده که در محل دفن وی در حرم امام موسی کاظم(ع) آیه شریفه «کلبهم باسط ذراعیه بالوصید» نگاشته شده و این گفته در پژوهش‌های تاریخی درباره زندگی خواجه مسجل دانسته شده است. هر چند ظاهراً میان آن گزارش با ارادت خواجه به امام موسی کاظم(ع) منافاتی نیست، اما بررسی دقیق این گزارش نشان می دهد که وثاقت لازم را ندارد. بنابراین با این پرسش که سرچشمه این گزاره تاریخی یادشده چیست؟ و با طرح این فرضیه که ظاهراً اصل این گزارش برگرفته از منبعی متأخر و مورد تردید پژوهشگران بوده و با هدف تدقیق در گزارش زندگی خواجه مقاله ساماندهی شده است. این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی انجام‌شده است و نشان می‌دهد که به دلیل ذهنیتی که درباره خواجه‌ و ارادت وی به اهل‌بیت(ع) وجود داشته، گزارشی متاخر و بدون نقد تاریخی توسط جمعی از تذکره نویسان پذیرفته‌شده و به دنبال آن شماری از پژوهشگران معاصر نیز بی توجه به اصول به‌کارگیری اسناد معتبر تاریخی گزاره تحریف‌شده‌ای را به زندگی خواجه‌ افزوده‌اند.

---

یکی از مهم­ترین تقدیمی­ها در ادوار مختلف تاریخ ایران که دامنۀ آن به دورۀ صفویه کشیده شد، رشوه است. درواقع، استفاده از رشوه در مناسبات سیاسی درونی حکومت صفوی، از آغاز تا پایان عمر این سلسله تداوم داشت. در این پژوهش به ­دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش هستیم که: کارکردهای سیاسی رشوه در مناسبات سیاسی درون حکومتی عصر صفوی چه بود؟ و چه پیامدهایی به­دنبال داشت؟ این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده و یافته­های آن نشان می­دهد که رشوه در آغاز قدرت­گیری صفویان نقش مهمی در پذیرش اطاعت حکام، تثبیت جایگاه شاه و تمرکز حاکمیت داشت. سپس در مناسبات شاهان صفوی با زیردستان نقش بسزایی در تصاحب مناصب، مشاغل و حفظ آنها ایفا می­کرد که اقلیت‌های مذهبی ساکن در ایران، به‌ویژه ارامنه نیز از این قضیه مستثنی نبودند. در مقابل نیز شاهان صفوی از رشوه­های تقدیمی حکام با شیوه­هایی متنوع و متفاوت برای نمایش قدرت و ثروت خود در انظار عموم و همچنین سفرای خارجی بهره می­بردند که این مسائل پیامدهایی از نظر اجتماعی و اقتصادی به­ دنبال داشت.
 

---

مقارن با آغاز سده دهم هجری قدرت‌های اروپایی از جمله پرتغالی‌ها در سواحل جنوبی خلیج فارس حضور یافتند. آنان با هدف بهره‌مندی از ظرفیت‌های اقتصادی به تدریج دامنه نفوذ خود را بر این منطقه گسترش دادند. حضور آن‌ها نقش برخی از گروه‌های اجتمایی مانند شیعیان را در تحولات سیاسی این نواحی پررنگ نمود. به طوری که مبارزات ضد استعماری گسترده‌ای توسط شیعیان با هدف تجدید حیات اجتماعی و اقتصادی خود و رهایی از استیلای روافزون پرتغالی‌ها صورت گرفت.
این تحقیق در پی آن است تا ضمن بهره­گیری از منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی - تحلیلی به بررسی شکل‌گیری مبارزات ضد استعماری شیعیان سواحل جنوبی خلیج‌فارس از منظر نظریه محرومیت نسبی تدرابرت‌گر بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد عواملی همچون تضعیف حیات اقتصادی شیعیان، ظلم و رفتارهای خشونت‌آمیز استعمارگران، آشوب و نبود امنیت اجتماعی و در نهایت تضعیف ارزش‌های دینی در مبارزات ضد استعماری شیعیان نقش اساسی داشته است.

---

چکیده
قصرشیرین در اواخر دوره ساسانی با مجموعه‌ای مهم از بناهای سلطنتی، مذهبی، عام‌المنفعه و تدافعی شکل می‌گیرد. در کنار کارکرد ارتباطی و تجاری قصرشیرین، شناخت عوامل شکل‌دهنده به شهر و بررسی ویژگی‌های آنها در دوره ساسانی و اسلامی اهمیت می‌یابد. بنابراین مسئله اصلی پژوهش، مطالعه ساختار فضایی شهر قصرشیرین در دوره ساسانی، تداوم حیات آن در دوران اسلامی و بررسی عوامل مؤثر در پویایی شهر از اواخر دوره ساسانی تا دوره قاجار است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ساختار کالبدی شهر در دوره اسلامی از الگوی سازمان یافته شهرهای ساسانی تبعیت می‌کند. عناصر سازنده شهر شامل ارگ سلطنتی، آتشکده، محل رسمی و اداری، خندق؟ و برج و بارو بوده که با تغییراتی در دوران اسلامی تداوم می‌یابند. در قرون متأخر اسلامی حیات شهر تحت تأثیر چالش‌های دولت‌های صفوی و قاجار با دولت عثمانی قرار گرفت که در آن «عتبات عالیات» و مسیر منتهی به آن عنصر اصلی مناسبات بین دو کشور محسوب می‌شد.


 

---

جهان اسلام در دویست سال اخیر، به‌‌نحو گسترده­ای به‌­مطالعات زنان پرداخته است. پژوهش حاضر، در راستای شناخت این سیر مطالعات و تحولات پیش‌روی‌آن، به‌­­بررسی بیانات و مواضع دو اندیشمند از مصر، پیرامون مسأله مشارکت زن مسلمان در نهادهای سیاسی (دولتی) می­پردازد؛ محمد غزالی مصری، اندیشمند و فقیه اهل سنت و یکی از داعیه­داران جریان اخوان‌المسلمین می­باشد که در برخی آثار خود به‌وضعیت زنان و حضور آنان در عرصه سیاست اشاره کرده است. یوسف قرضاوی، اندیشمند و عالم اهل تسنن نیز به‌‌‌مسأله زنان و حضور آنان در عرصه سیاست اهمیت زیادی می­دهد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با ابزار تحلیل محتوا می­کوشد به این پرسش پاسخ بدهد که مشارکت زن مسلمان در نهادهای سیاسی (دولتی) باتوجه به‌بیانات و مواضع محمد غزالی و یوسف قرضاوی دو اندیشمند معاصر مصری چگونه بوده است؟ تفکرات این دو اندیشمندِ جهان اسلام، علی­رغم حداقل تفاوت­ها، نشان دهنده شباهت­های ادراکی آنان از اسلام است. چنان­که هر دو نفر، مشارکت زن مسلمان در نهادهای سیاسی را با توجه به آموزه­­های اسلام تأیید می­کنند.
 

---

جامعه عثمانی متشکل از افرادی از ادیان، مذاهب و اقوام مختلف بود که به­مدت چندین سده تحت حاکمیت حکومت عثمانی زندگی کردند. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر بررسی جایگاه اقلیتهای دینی در ساختار اداری و حقوقی عثمانی تا سدۀ سیزدهم/ نوزدهم است. این پژوهش با روش کتابخانه­ای و با رویکرد توصیفی- ‌تحلیلی صورت گرفت و نتیجۀ آن نشان داد عثمانی­ها که جوامع متعدد دینی- قومی تحت حاکمیت خود را برپایه دین و مذهب سازماندهی کرده بودند، اختیارات و امتیازات نسبتا زیادی به هر کدام از آنها داده بودند، به­طوری­که هر جامعۀ دینی- مذهبی در به­جای آوردن آیین و سنت­های خود آزاد بود، و در امور مربوط به احوال شخصیه، قضاوت و آموزش خودمختار محسوب می­شد. هیچ غیرمسلمانی به­سبب دین و اعتقاداتش به­صورت سیستماتیک مورد ظلم، فشار و شکنجه واقع نمی­شد. این موقعیت اقلیتها و خودمختاری و آزادی عمل آنها در تضاد با وضع اقلیتهای دینی- مذهبی در کشورهای اروپایی آن دوره بود که اتباع یهودی و غیرکاتولیک خود را به­سبب مسائل مذهبی تحت تعقیب، آزار و شکنجه قرار می­دادند.

 

---

حکومت صُلَیحیان در یمن، تاسیس شده توسط علی‌بن محمد صلیحی در قرن پنجم هجری، به مدت یک قرن بر این سرزمین حکم راند. این مقاله به بررسی زمینه‌ها و عواملی می‌پردازد که زمینه‌ساز شکل‌گیری و گسترش این حکومت شیعی اسماعیلی در یمن شد. پرسش اصلی این پژوهش آن است که چه عواملی بر شکل‌گیری حکومت صلیحی در یمن نقش داشتند؟ هدف از این تحقیق، بررسی عواملی است که زمینه‌ساز قدرت‌گیری صلیحی و تاسیس حکومت او در یمن در قرن پنجم هجری شد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و بررسی منابع کهن تاریخی به صورت کتابخانه‌ای انجام شده است. اتکای صلیحی به ضعف زیدیه و ناتوانی اهل‌سنت در یمن، در کنار سیاست‌های کارآمد او، از جمله تسامح و مردم‌داری، استفاده از نیروهای وفادار، برقراری روابط حسنه با فاطمیان مصر، احداث دژهای تسخیرناپذیر و اتخاذ تدابیر جنگی هوشمندانه، زمینه‌ساز تاسیس حکومت صلیحیان و فرمانروایی بیست ساله او بر این سرزمین شد.